Bài ca Trường Nguyễn Văn Trỗi

Nhạc và lời: Hồng Tuyến

Thứ Năm, 14 tháng 11, 2013

Câu chuyện âm nhạc

"Comme toi" - một ca khúc tiếng Pháp được khá nhiều người Việt Nam yêu thích. Giai điệu lãng mạn cùng giọng ca trầm buồn, càng lúc càng trở nên xót xa, nức nở của Jean-Jacques Goldman, khiến người nghe không biết tiếng Pháp nhầm tưởng Comme toi là một bản thất tình ca. Nhưng sự thực là "Comme toi" ẩn chứa sau nó những câu chuyện buồn, những mảnh đời bất hạnh và những tội ác đáng sợ nhất của loài người...
 
Dưới đây là giai thoại của bản nhạc "Comme toi" do Tuấn Thảo đài RFI biên tập và trình bày:

Bản TEXT (giành cho người thích đọc)
Cách đây 30 năm, một tác giả vừa tròn 30 tuổi cho ra mắt một tập nhạc mà ban đầu ít ai để ý tới. Vài tháng sau, album này phá kỷ lục số bán với gần một triệu bản chỉ riêng trên thị trường Pháp, khẳng định Jean Jacques Goldman như là một trong những ca sĩ kiêm tác giả hàng đầu, thành công trong ba thập niên liền. 
Mang tựa đề Minoritaire (có nghĩa là Thiểu Số), tập nhạc được phát hành vào năm 1982, là album thứ nhì của Jean Jacques Goldman. Gọi là album thứ nhì nhưng thật ra anh đã có 7 năm tay nghề. Trước khi khởi nghiệp hát solo, Jean Jacques Goldman từng là giọng ca chính của ban nhạc rock Tài Phong, do hai anh em nghệ sĩ gốc Việt sáng lập (Khanh Mai và Tài Sinh). Cả nhóm này ăn khách vào mùa hè năm 1975 với bản nhạc slow rock mang tựa đề Sister Jane, mang đậm ảnh hưởng của Lou Reed với ban nhạc Velvet Underground, nhiều hơn là bản nhạc Angie của Mick Jagger với nhóm The Rolling Stones. Về phần Jean Jacques Goldman, tập nhạc solo thứ nhì của anh dày đặc chất pop rock, tiết tấu sôi động lôi cuốn, nhịp điệu rắn chắc vững vàng. Đa số các bản nhạc có khúc dạo đàn bằng ghi ta điện, thổi một luồng gió mới vào trong ca từ, khoác cho album này một sắc thái trẻ trung hồn nhiên. Nhưng trong bộ sưu tập của những ca khúc nhạc rock gân cốt cứng cựa ấy, tiêu biểu nhất là hai nhạc phẩm Quand la musique est bonne (tạm dịch là Tiếng nhạc chân thành) và Au bout de mes rêves (Đến tận cùng giấc mơ), lại xuất hiện bài Comme Toi, một giai điệu trữ tình lãng mạn, nhưng nội dung ca từ không hề kể chuyện đôi lứa nồng nàn, mà lại nói về tình người miên man, tha thiết ngập tràn. Theo lời kể của chính tác giả Jean Jacques Goldman, anh đã viết bài này cho đứa con gái đầu lòng (tên là Caroline). Cũng cần biết rằng, Jean Jacques Goldman lớn lên trong một gia đình người gốc Do Thái. Thân mẫu của anh sinh trưởng tại Đức. Còn thân phụ là người gốc Ba Lan, từng tham gia kháng chiến chống Đức Quốc Xã. Thời còn nhỏ, Jean Jacques Goldman ít khi nào nghe song thân kể lại cái thời loạn lạc chinh chiến. Cho đến cái ngày anh được xem tập ảnh chụp lưu niệm của bố mẹ anh.
Những tấm hình hết sức bình thường, mà bao gia đình vẫn chụp mỗi khi có dịp tụ họp quây quần lại với nhau. Đối với Jean Jacques Goldman, những gương mặt trong các tấm ảnh, dù là bà con họ hàng, nhưng vẫn hoàn toàn xa lạ, có người đã qua đời, người thì còn kẹt lại ở Ba Lan. Nhưng điều làm cho anh bất ngờ nhất là nhiều tấm hình lưu niệm có đánh dấu ở phía dưới. Hỏi ra anh mới biết là những người này đã mất tích hay đã chết trong các trại tập trung.
Bàng hoàng xúc động, Jean Jacques Goldman mới đặt bút viết thành bản nhạc Comme Toi. Trong đó, anh kể lại câu chuyện của một cô bé người Ba Lan 8 tuổi tên là Sarah, lớn lên trong tình thương của cha mẹ, đi học ở trường làng, thích đọc chuyện cổ tích thần tiên, mê tiếng đàn dương cầm cổ điển. Thế nhưng, hạnh phúc tuổi thơ, mái ấm gia đình đột ngột nát tan, khi chiến tranh ập đến. Giấc mơ được một cuộc sống bình thường của cô bé Sarah chẳng bao giờ thành hiện thực.
Với lối mô tả chi tiết, Jean Jacques Goldman viết nhạc phẩm Comme Toi như thể đang lật từng trang quyển album lưu niệm. Bài hát phác họa một khung ảnh chụp, chọn bối cảnh thời xưa để nói về thời nay. Nội dung bản nhạc là một lời nhắn nhủ của tác giả với đứa con gái đầu lòng, nhắc nhở mỗi con người sống yên ổn thời bình đừng bao giờ quên đi những mất mát hy sinh của bao thân phận lạc loài trong thời chiến.
Vì thế cho nên bản nhạc Comme Toi phải được dịch là Cũng như con. Bởi vì cũng như con, Sarah đang gối yên giấc mộng, tâm hồn trẻ thơ đầy khát vọng bềnh bồng. Nhưng rồi dòng đời lặng yên lại phong ba nổi sóng. Khác hay chăng là Sarah sẽ chẳng bao giờ được đến tuổi xuân nồng.
Tình khúc Comme Toi, sau khi ăn khách trong tiếng Pháp, lại càng được phổ biến hơn khi được dịch sang nhiều ngôn ngữ. Cũng như nhạc phẩm Imagine của John Lennon, (cho dù tầm vóc của bài Comme Toi không thể lớn bằng Imagine) bài hát của Jean Jacques Goldman có cả lời Do Thái và Ả rập. Bản nhạc mang tựa đề Como Tu trong tiếng Tây Ban Nha, Come Te trong tiếng Ý.
Phiên bản tiếng Hoa là do ca sĩ người Đài Loan Terry Lin đặt lời và thể hiện. Trong tiếng Anh bài hát này được dịch thành hai lời là As You Are và Calling You, phiên bản ăn khách là của Grace Deeb, ca sĩ người Liban. Còn trong tiếng Việt, bài Comme Toi cũng có hai lời khác hẳn nhau Về chốn Thiên đường và Hãy đến với Em, do khá nhiều ca sĩ trong nước cũng như hải ngoại thể hiện từ Thu Phương đến Quang Dũng, từ Ngọc Lan đến Thanh Trúc.
Bài hát Comme Toi là một trong những sáng tác đầu tay của Jean Jacques Goldman, nơi mà thể hiện cho sự truyền đạt tiếp nối, ghi lại lời kể của song thân để rồi truyền lại cho con gái đầu lòng. Qua đó, anh cũng bày tỏ sự gắn bó với nguồn cội, với đất mẹ quê cha, qua khúc dạo đàn vĩ cầm mang nhiều âm hưởng Đông Âu, điều mà anh có nhắc đến trong các album kế tiếp.
Xét trên nhiều phương diện, album thứ nhì của Jean Jacques Goldman, về nội dung đề cập đến sự truyền nối, nhưng về hình thức lại đoạn tuyệt với dòng nhạc những năm 1970, kể cả phong cách và sáng tác. Trong sáng tác, do rất ngưỡng mộ danh ca Léo Ferré, cho nên Jean Jacques Goldman gợi hứng từ tác giả bậc thầy cách dùng danh từ riêng để làm giàu vần điệu, nhưng thường hoán chuyển vị trí, đảo ngược ca từ, đan xen nghĩa đen với nghĩa bóng để tạo ra cách kết hợp hình tượng bất ngờ.
Chẳng hạn như trong nhạc phẩm C’est Extra, Léo Ferré dùng những chữ Moody Blues và Nuit Satin tức là Night in White Satin để nhân gấp đôi cách dùng ẩn dụ. Còn Jean Jacques Goldman trong nhạc phẩm Quand la Musique est bonne thì dùng chữ đàn Gibson và Tobacco’s Road để chỉ định tiếng đàn của người nô lệ da đen, nhức nhối nhưng không bao giờ biết giả dối.
Về phong cách, Jean Jacques Goldman xây dựng hình ảnh của một nghệ sĩ bình dị chân phương, tức là đi ngược lại với sự hào nhoàng lộng lẫy của các ngôi sao dòng nhạc nhẹ của Pháp những năm 1970. Không phải ngẫu nhiên mà anh đặt tựa cho album đầu tay là Démodé có nghĩa là Lỗi thời, và tựa album thứ nhì là Minoritaire – Thiểu số. Cả hai tựa đề này đều bị các nhà sản xuất gạt bỏ, cho nên hai album đầu tiên của anh khi được phát hành thường không có tựa. Theo quan niệm của giới sản xuất, rất khó thể nào mà quảng cáo tiếp thị hình ảnh của một nghệ sĩ không muốn làm siêu sao.
Có người từng so sánh cách viết nhạc của Jean Jacques Goldman như là một người chuyên làm phóng sự truyền hình. Sở trường của tác giả này là quan sát những mảnh đời thường, để rồi dùng câu chuyện của những con người tầm thường ấy để vẽ lên bức tranh xã hội : từ hoàn cảnh của người đàn bà neo đơn vừa đi làm vừa lo cho con trong bài Elle a fait un bébé toute seule, cho đến cảnh tượng một bà cụ đơn độc tuổi già trong bài La vie par procuration.
Bà cụ suốt ngày không có ai đến thăm viếng, nên để giành bánh mì khô vụn để làm bạn với bầy chim sẻ, với đàn bồ câu, biết đâu chừng thú vật còn biết ơn nghĩa hơn là con người. Vì doanh thu lợi nhuận mà các nhà sản xuất lại chóng quên rằng : Từ những câu chuyện cá nhân, tác giả lại dễ đạt đến tầm phổ quát. Gợi hứng từ những vách đời lẻ loi trơ trụi, điệu ru thoáng bay phút chốc ngậm ngùi, lời ca mới nghe đã thấm lòng người. Nguồn: RFI

5 nhận xét:

  1. Cho tôi xin phép bổ sung lời bài hát:
    Elle avait les yeux clairs et la robe en velours
    À côté de sa mère et la famille autour
    Elle pose un peu distraite au doux soleil de la fin du jour
    La photo n'est pas bonne mais l'on peut y voir
    Le bonheur en personne et la douceur d'un soir
    Elle aimait la musique surtout Schumann et puis Mozart

    Comme toi comme toi comme toi comme toi
    Comme toi comme toi comme toi comme toi
    Comme toi que je regarde tout bas
    Comme toi qui dort en rêvant à quoi
    Comme toi comme toi comme toi comme toi

    Elle allait à l'école au village d'en bas
    Elle apprenait les livres elle apprenait les lois
    Elle chantait les grenouilles et les princesses qui dorment au bois
    Elle aimait sa poupée elle aimait ses amis
    Surtout Ruth et Anna et surtout Jérémie
    Et ils se marieraient un jour peut-être à Varsovie

    Elle s'appelait Sarah elle n'avait pas huit ans
    Sa vie c'était douceur rêves et nuages blancs
    Mais d'autres gens en avaient décidé autrement
    Elle avait tes yeux clairs et elle avait ton âge
    C'était une petite fille sans histoires et très sage
    Mais elle n'est pas née comme toi ici et maintenant

    Comme toi comme toi comme toi comme toi
    Comme toi comme toi comme toi comme toi
    Comme toi que je regarde tout bas
    Comme toi qui dort en rêvant à quoi
    Comme toi comme toi comme toi comme toi

    Tiếng Việt:

    Cô ấy có đôi mắt xanh và một cái váy bằng nhung
    Bên cạnh mẹ của cô ấy et gia đình xung quanh
    Nhưng cô ấy hơi đãng trí vào lúc chiều tà của một ngày
    Bức ảnh không thật đẹp nhưng người ta có thể thấy
    Sự sung sướng ở con người et sự êm dịu của buổi tối
    Cô ấy thích nghe nhạc của Schumann và của Mozart

    Giống như em, giống như em, giống như em
    giống như em, giống như em, giống như em
    giống như em tôi đã nhìn từ xa
    giống như em ngủ mơ về gì?
    Giống như em, giống như em, giống như em

    Cô ấy đi đến trường ở làng xa
    Cô ấy học những cuốn sách và luật
    Cô ấy hát về những con ếch và cô công chúa ngủ trong rừng
    Cô ấy yêu những con búp bê và những người bạn của cô ấy
    Nhất là Ruth và Anna và nhất là Jeremie
    Và Họ sẽ cưới nhau vào một ngày có thể ở Varsovie

    Cô ấy tên là Sarah, cô ấy không phải tám tuổi
    Cuộc sống của cô ấy là giấc mơ dịu êm và làn mây trắng
    Nhưng những người khác đã quyết định cách khác
    Cô ấy có đôi mắt màu xanh và cô ấy có tuổi của em
    Đó là một cô gái bé bỏng không có trong chuyện và rất ngoan
    Nhưng cô ấy không sinh ra giống như em ở đây và bây giờ

    Giống như em, giống như em, giống như em
    Giống như em, giống như em, giống như em
    giống như em mà tôi nhìn ở xa
    Giống như em ngủ mơ về điều gì?
    Giống như em, giống như em, giống như em
    Nguồn: Net

    Trả lờiXóa
  2. JUST LIKE YOU

    She had light-coloured eyes and a velvet dress
    [Sitting] next to her mother with the family around her
    She poses distractedly in the mild sun of the end of the day

    The picture is not good but you can see in it
    Happiness personified and the sweetness of the evening.
    She loved music, especially Schumann
    And also Mozart

    Just like you
    Just like you...
    Just like you, whom I'm watching in silence
    Just like you, sleeping and dreaming of what?
    Just like you...

    She used to go to school in the village down below
    She learnt about books, she learnt about laws
    She sang about frogs and princesses
    Asleep in the woods [NB reference to Sleeping Beauty, which in French is called 'La Belle au Bois Dormant', literally 'the beauty in the sleeping woods']

    She loved her doll, she loved her friends
    Especially Ruth and Anna and especially Jeremy
    And the would get married, one day, in Warsaw maybe.

    [chorus]

    Her name was Sarah, she was not quite eight years old
    Her life was tenderness, dreams and white clouds
    But other people had decided otherwise.

    She had light-coloured eyes and she was your age
    She was a well-behaved little girl, with an ordinary life
    But she was not born - unlike you - here and now.

    [chorus]

    Read more at http://lyricstranslate.com/en/comme-toi-just-you.html#wbtKx3hexqMoY2KB.99

    Trả lờiXóa
  3. Theo mình thì phải dịch là "...bé ấy còn chưa đầy 8 tuổi".
    và "...cũng như con, cũng như con, cũng như con..., mà ba đang ngắm nhìn đây khi con đang ngủ, con đang mơ gì...".

    Mình thấy cảm xúc nhất là bản đầu tiên do chính JJG thể hiện. Còn bản củ chuối nhất là bản của Quang Dũng, vì người viết lời Việt thực tế đã giết chết hồn của tác phẩm.

    Trả lờiXóa
  4. Theo em thì dịch là “giống như em, giống như em…” là tạm chuẩn chứ ạ, vì “em” ở đây nó có ý bao gồm bất kỳ em gái nào trên thế gian này, chẳng riêng gì bé Sharah . Cô bé thích nhạc của Schuman, của Mozart, “giống như em, giống như em đấy, bé con đang mơ màng ngủ ạ.” Trong case này thì đây là cảm xúc của tác giả, chứ không phải người cha…

    Trả lờiXóa

Đề nghị mọi người dùng tiếng Việt có dấu để nhận xét. Gõ telex tiếng Việt TẠI ĐÂY. Nhận xét xong xin không dùng Nặc danh mà nên điền danh tính vào Tên/URL (nếu ko dùng danh khoản). Xin chân thành cảm ơn!